Çalışma Basamakları
Gazenin (dokumanın) çerçeveye gerilmesi: Gazelerin çerçeveye gerilmesinde degişik yöntemler kulanılmaktadır. Fakat en çok kullanılan elle germe yönteminde: Dokuma, çerçevenin bir kenarına gergin şekilde yapıştırılır ya da tel zımbayla zımbalanır. Burada ipek dokusunun birbirine parelel olmasına dikkat edilmelidir. İpek, şekilde görüldügü gibi A1’ den B1’ e geildikten sonra A2’ den C1’ e de gerilerek yapıştırılır veya zımbalanır.


A köşesinden D köşesi yönüne çarpraz olarak çekilerek tutulur ve germe işlemi B2’ den D2’ ye daha sonra da C2’ den D1’ e dogru sürdürülür ve zımbalanır. Zımbalamanın gerilme anında ipegi yırtmayacak şekilde olması gerekir. Zımba tellerinin çerçeveye dik ya da parelel degil 45 derece egiklikte olmasında yarar vardır. Dokumanın çok gergin olması elek esnekliginin kaybolmasına ve yırtılmasına, çok gevşek olması da resim ve yazıların bozuk basılmasına neden olur. İpek germe işinde mekanik araçlard a kullanılabilir, fakat hangi yöntem kullanılırsa kullanılsın asıl olan dokumanın ipliklerinin birbirine paralel olması ve yeterli esneklikte gerilmesidir. İpegi çerçeveye germeden önce ya da gerdikten sonra soguk ve sıcak su (en yüksek 50 0 c) ile yıkanması, ipliklerin uzamasını, direncin azalmasını, dolayısıyla da iyi gerilmesini saglar.

Şablonun hazırlanması: Baskı öncesinde elegin boya geçirecek kısımları açık bırakılıp diger kısımlarının kapatılması gerekir. Şablon hazırlamak için kullanılan yöntemlerden biri, önceden hazırlanan şablonun elege yapıştırılmasıdır. Bunun için bir yüzü yapışkan çıkartma kagıtları ya da maskeleme bantları kullanılabilir. Başka bir yöntemde ise şu yol takip edilir: Baskısı yapılacak resmin üzerine elek konur. Yaglı kalem (pastel, asetat kalemi, litografi kalemi) ya da yaglı boyayla ipek üzerine kopyası alınır. Çizim bittikten sonra elegin tüm yüzeyi suda eriyen kola veya arap zamkı ile kapatılır. Kuruduktan sonra yaglı kalem ve boyalar terebentinle silinir. Açılan bu yerlerden rakle ile serigrafi mürekkebi geçirilerek baskı gerçekleştirilir.

Ençok kullanılan yöntem, elegin önceden ışıga hassasbir emülsiyonla kapatılıp, sonra resim ve yazıların güçlü bir ışıkla kopya edilmesidir. Fotomekanik kalıp hazırlama da denilen bu yöntemle en küçük ayrıntıların bile şablonu hazırlanabilir. 1/ 10 oranında hassaslandırıcı karıştırılmış emülsiyon, bir rakle veya cetvel yardımıyla elege sürülür. Elekte açık yer kalmamasına dikkat edilmelidir. İpege detaylı baskılar için kopya alınırken ince emülsiyon, çok trajlı baskılar için ise kalın emülsiyon sürülmesinde yarar vardır. Fakat kalın emülsiyonun daima kalın boya tabakası geçirecegi unutulmamalıdır.

Emülsiyon sürerken ortamın tozdan ve pislikten arındırılmış olması gerekir. İpege yapışacak tozlar, kalıbı bozar.
Emülsiyonla kaplanmış ipek, karanlık bir ortamda en fazla 300 C’ da kurutulur ve aynı gün içinde diger işlemleri yapılır. Yeni pozlaması gerçekleştirilir. Pozlama için ise asetata ve aydıngere çizilmiş resim ya da tire filme alınmış yazı, ışıklı masaya konularak üzerine ipek yerleştirilir. (Bu arada baskı anında raklenin kolay hareket edebilmesi için çerçeveye yakın yerlerde 4- 5 cm’ lik boşlukların olmasına dikkat edilmelidir. Resim ve yazıların çok kenara dayanması baskıyı güçleştirir). İpek, film üzerindeki ayarlaması bittikten sonra üst kısmından koyu renk bir örtü ile kapatılır ve üzerine cam ya da sunta gibi düz bir cisim konur, onun üzerine de ipek yüzeyinin, ışıklı masaya yani filmlere denenmiş uygun bir süre (5- 8 dakika) masadaki ışık açılarak pozlama yapılır. Sürenin normalden uzun olması, şablonun açılmamasına, kısa olması ise resim ve yazının belirgin olmamasına işarettir.
Pozlaması biten ipek, bir küvet ya da uygun bir mekanda suyla ıslatılır, yıkanır. Çok basınçlı su püskürtmek olumsuz sonuç dogurabilir. Kalıp iki taraftanda acele etmeden bol su ile yıkanmalıdır. Yıkama anında elekte ışık alan yerlerin sertleşmiş olarak kaldıgı, ışık olmayan yerlerin ise döküldügü görülecektir.

Az yıkamadan veda ipegi dik tutarak kurutmadan dolayı şablonun açık olan yerlerinde sulu emülsiyon artıkları görülebilir. Islak ipekte kolay farkedilmeyen bu tıkanma baskı aşamasıda ortaya çıkıp çalışanı güç duruma sokabilir. O nedenle ipek yeterince yıkanmalı ve yatay durumda kurumaya bırakılmalıdır.

Kuruyan ipekte istenmeyen açıklar kalmışsa artan emülsiyonla kapatılıp, rötuş yapılabilir. Aynı ipekte birkaç kalıp birden poozlanmış ise baskı anında boya sıçramaması, temiz kalması için kullanılmayan yerlerin kagıtla maskelenmesinde yarar vardır.
Baskı işlemi: Baskı tezgahına (makinesine) ya da temiz, düz bir masaya mengene ile baglanan ipegin altına baskı yapılacak kagıt vb. malzeme, etrafında uygun boşluk bırakılarak ayarlanır, yerleştirilir. Rehber kagıt dedigimiz bu kagıt, eger çok renkli baskı yapılacaksa her renk baskının ayarlanmasında kullanılır. Bir köşesine kagıtların tam oturması için bantla bir köşebent yapılmalıdır ki bu köşebentin çok renkli baskılarda önemi daha da büyüktür.

Küçük kaplara istenilen kıvamda ve renk tonunda hazırlanan serigrafi mürekkebi çalışmanın biraz dışına dökülerek rakle ile önce kalıp gözeneklerine verilir. Sonra 45 derece egimle ve yeterli basınçla rakle çekilerek boyanın tabandaki malzeme üzerine geçmesi saglanır. Elek çerçevesinin altına 1- 2 cm’ lik bir yükseklik konulması ipegin rakle basıncı sonrasında baskı malzemesi üzerinden kolay ayrılmasını, bu malzemenin ipege yapışmasını saglar.

Boya kıvamı, rakle açısı ve basıncı uzun deneyler sonunda en uygun biçimini kazanacaktır. Bu konuda sabırlı ve dikkatli olmanın yararı vardır.
Tüm baskı işlemi bittikten sonra elekteki fazla boya alınır ve zaman kaybetmeden ipek temizlenir. İpegin tam temizlenmiş olması, temizlik için kullanılan üstübüde boyanın görülmesinden anlaşılır. İpegin uzun süre kullanılabilmesi, boyadan çok iyi arındırılmasıyla mümkündür.

Emülsiyonun temizlenmesi: Temiz bir masa üzerine konulan ipege çamaşır suyu dökülür, bir fırça yardımıyla ovalanır. Çamaşır suyunun bütün yüzeye etki edebilmesi için bir süre gazete kagıdıyla kapatılıp bekletilmesi de mümkündür. Veya naylondan bir küvet düzenegi hazırlanıp, ipek, çamaşır suyu içine yatırılabilir. Fakat bu yöntemde çerçevede, uzun süre suda kalmaktan kaynaklanan şişmeler, bozulmalar olabilir.
Bu aşamada acele etmeden bütün emülsiyon çözülür, daha sonra basınçlı suyla yıkanarak temizlik tamamlanır. Temizleme anında dikkatli olmak, ipegi yırtmamak ve yıratmamak gerekir. Kalan emülsiyon olursa ispirto ile silinebilir.